បន្ទាប់ពីសម្តេចសង្ឃ ដាឡៃ ឡាម៉ា ទី១៣ បានទទួលមរណភាពនៅឆ្នាំ ១៩៣៥ រដ្ឋាភិបាលទីបេបានចាប់ផ្តើមស្វែងរកអ្នកស្នងតំណែងបន្តសម្រាប់ដឹកនាំ។ គណៈប្រតិភូមួយត្រូវបានបង្កើតឡើង និងស្វែងរកនៅភាគឦសានទីបេ។ មេដឹកនាំនៃគណៈប្រតិភូគឺលោក Lama Kewtsang Rinpoche អាចារ្យវត្ត
សេរ៉ា(Sera) ។
គណៈប្រតិភូបានទៅភូមិ Amdo ហើយបានរកឃើញទេសភាពស្រដៀងនឹងរូបភាពដែលបានឃើញនៅក្រោមបឹងដ៏ពិសិដ្ឋ។ ព្រឹទ្ធាចារ្យភូមិ ឡាម៉ា ខេវស្តង់(Lama Kewtsang) រួមជាមួយសមាជិកផ្សេងទៀតបានទៅលេងផ្ទះមួយដែលមានទឹកស្អុយចម្លែក។ នៅក្នុងផ្ទះនោះ ក្មេងប្រុសនេះបានស្គាល់ផ្កាកុលាបដែល Lama Kewtsang កំពុងកាន់(សម្លឹងរក) ហើយតាមរយៈសំណួរ និងការធ្វើតេស្តសមត្ថភាពជាបន្តបន្ទាប់ រូបគាត់បានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់អំពីលក្ខណៈសម្បត្តិថា ខ្លួនគាត់ជា ដាឡៃ ឡាម៉ាទី១៤ ។
លទ្ធផលទាំងនេះបានពង្រឹងជំនឿរបស់ពួកគេថា ពួកគេបានរកឃើញសម្តេចសង្ឃដាឡៃឡាម៉ាថ្មីហើយ។ ឈ្មោះ ដាឡៃ ឡាម៉ា ត្រូវបានគេយកចេញពីពាក្យទីបេចំនួន៣ពាក្យ “Ah” “Ka” និង “Ma” ដែលត្រូវគ្នាទៅនឹងកន្លែងសំខាន់ៗក្នុងជីវិតរបស់សម្តេចដាឡៃឡាម៉ាទី ១៤ដូចជាខេត្ត Lhasa វត្ត ឃូមប៊ុន(Kumbum )និងវត្ត កាម៉ា រ៉ូលដ័រជី(Karma Rolpe Dorje) ។
តាំងពីបានក្លាយជាសម្តេចសង្ឃដាឡៃឡាម៉ា លោកតេនជីនហ្គិតសូ (Tenzin Gyatso) ជាអ្នកដឹកនាំខាងវិញ្ញាណ និងនយោបាយរបស់ប្រជាជនទីបេ។ គាត់បានបង្កើនកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីការពារវប្បធម៌ទីបេ និងព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយបានស្វែងរកការទទួលស្គាល់ និងឯករាជ្យភាពសម្រាប់ទីបេពីប្រទេសចិកុម្មុយនិស្ត។ គាត់ត្រូវបានគេស្គាល់ថា ជាសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស ហើយបានទទួលរង្វាន់ណូបែលសន្តិភាពក្នុងឆ្នាំ១៩៨៩ ។
ប្រវត្តិការងាររបស់សម្តេចសង្ឃ ដាឡៃ ឡាម៉ា ទី១៤
សម្តេចសង្ឃដាឡៃឡាម៉ាទី១៤ បានចាប់ផ្តើមការអប់រំរបស់ព្រះអង្គនៅអាយុត្រឹមប្រាំមួយឆ្នាំ បង្រៀនដោយព្រះសង្ឃនាម ជេន Zen) ។ កម្មវិធីសិក្សារបស់កុមារតូចឡាម៉ាគឺផ្អែកលើប្រពៃណី Nalanda ហើយរួមបញ្ចូលមុខវិជ្ជាសំខាន់ៗចំនួនប្រាំ និងមុខវិជ្ជាតូចៗចំនួនប្រាំ។ មុខវិជ្ជាសំខាន់ៗរួមមាន ៖ តក្កវិជ្ជា វិចិត្រសិល្បៈ វេយ្យាករណ៍សំស្រ្កឹត និងឱសថសាស្ត្រ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការផ្តោតសំខាន់គឺទៅលើទស្សនវិជ្ជាព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលចែកចេញជា៥ប្រភេទគឺៈ ទស្សនវិជ្ជាមជ្ឈិម សិក្ខាបព្រាហ្មណ៍ តក្កៈវិជ្ជា និងអរហន្តសម្មាសម្ពុទ្ធ។ មុខវិជ្ជារងទាំងប្រាំនោះរួមមាន សទិសន័យ ការតែងនិពន្ធ ហោរាសាស្ត្រ ល្ខោន កំណាព្យ ជាដើម។
ក្នុងវ័យ២៣ព្រះវស្សា ក្នុងពិធីបុណ្យអធិស្ឋានដ៏អស្ចារ្យប្រចាំឆ្នាំ ១៩៥៩ សម្តេចដាឡៃឡាម៉ាទី១៤ បានប្រឡងចុងក្រោយរបស់ព្រះអង្គនៅប្រាសាទ Jokhang ក្នុងទីក្រុង Lhasa ។ សម្តេចបានប្រឡងជាប់ដោយកិត្តិយស និងបានទទួលបណ្ឌិត Geshe Lharampa ដែលស្មើនឹងបណ្ឌិតកំរិតខ្ពស់បំផុតក្នុងទស្សនវិជ្ជាព្រះពុទ្ធសាសនាសព្វថ្ងៃនេះ។
នៅឆ្នាំ ១៩៥០ បន្ទាប់ពីចិនបានឈ្លានពានតំបន់ទីបេ សម្តេចសង្ឃដាឡៃឡាម៉ាទី ១៤ ត្រូវបានគេហៅឱ្យឡើងកាន់អំណាចនយោបាយ។ នៅឆ្នាំ ១៩៤៥ ព្រះអង្គធ្លាប់បានយាង្គទៅទីក្រុងប៉េកាំងដើម្បីជួបជាមួយលោកប្រធានម៉ៅ សេទុង និងមេដឹកនាំចិនផ្សេងទៀតដូចជា ជូរ អេនឡាយ និងតេង ស៊ាវពីង។ ទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១៩៥៩ បន្ទាប់ពីការបះបោររបស់ជនជាតិទីបេនៅទីក្រុងឡាសាត្រូវបានបង្ក្រាបដោយកងទ័ពចិន សម្តេចសង្ឃដាឡៃឡាម៉ាទី ១៤ ត្រូវបានបង្ខំឱ្យភៀសខ្លួនទៅកាន់ប្រទេសឥណ្ឌាដើម្បីស្វែងរកសិទ្ធិជ្រកកោន។ តាំងពីពេលនោះមក ទ្រង់គង់នៅដារ៉ាមសាឡា (ប្រទេសឥណ្ឌា)។
ក្នុងអំឡុងពេលនិរទេសខ្លួន រដ្ឋបាលទីបេកណ្តាលដឹកនាំដោយសម្តេចសង្ឃ ដាឡៃ ឡាម៉ា ទី១៤ បានដាក់ការអំពាវនាវមួយ ដើម្បីលើកបញ្ហាទីបេទៅអង្គការសហប្រជាជាតិ។ មហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិបានអនុម័តដំណោះស្រាយចំនួនបីទាក់ទងនឹងទីបេក្នុងឆ្នាំ១៩៥៩និងឆ្នាំ១៩៦៥ ។ នៅឆ្នាំ ១៩៦៣សម្តេចសង្ឃដាឡៃឡាម៉ាទី ១៤បានបង្ហាញសេចក្តីព្រាងរដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រជាធិបតេយ្យសម្រាប់ទីបេ និងកំណែទម្រង់ដើម្បីពង្រឹងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់រដ្ឋាភិបាលទីបេ។ ឈ្មោះនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រជាធិបតេយ្យថ្មីគឺ “ធម្មនុញ្ញសម្រាប់ទីបេក្នុងការនិរទេសខ្លួន” ។ ធម្មនុញ្ញនេះធានានូវសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ ជំនឿ សុភាសិត និងសកម្មភាពនយោបាយ ព្រមទាំងផ្តល់ការណែនាំលម្អិតអំពីមុខងាររបស់រដ្ឋាភិបាលទីបេសម្រាប់ប្រជាជនទីបេដែលកំពុងរស់នៅនិរទេសខ្លួន។
នៅខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩០ រដ្ឋាភិបាលទីបេនិរទេសខ្លួនត្រូវបានប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញតាមរយៈការកែទម្រង់របស់សម្តេចសង្ឃដាឡៃឡាម៉ាទី១៤ ក្រុមប្រឹក្សាទីបេមុនដែលតែងតាំងដោយលោកត្រូវបានរំលាយរួមជាមួយនឹងក្រុមប្រឹក្សាប្រជាជនទីបេទី១០ ក្នុងឆ្នាំដដែល ការនិរទេសខ្លួននៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា រួមជាមួយនឹងប្រទេសជាង៣៣ ផ្សេងទៀត បានបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកចំនួន៤៦ ទៅកាន់សភាប្រជាជនទីបេទី ១១ ដោយផ្អែកលើគោលការណ៍នៃមនុស្សម្នាក់ៗបោះឆ្នោតមួយ។ ក្រុមប្រឹក្សានេះជ្រើសរើសសមាជិកនៃរដ្ឋាភិបាលគណៈរដ្ឋមន្ត្រីថ្មី។
ចាប់តាំងពីការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានគណៈរដ្ឋមន្ត្រីដោយផ្ទាល់ ប្រពៃណីដែលសម្តេចសង្ឃដាឡៃឡាម៉ាទី ១៤ បានកាន់អំណាចខាងលោកិយ និងខាងវិញ្ញាណនៅក្នុងតំបន់ទីបេ តាមរយៈអង្គការ Ganden Phodrang ត្រូវបានបញ្ចប់ជាផ្លូវការ។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០១១ នៅពេលដែលសម្តេច ដាឡៃឡាម៉ាទី ១៤ បានផ្ទេរអំណាចនយោបាយទៅឱ្យថ្នាក់ដឹកនាំជាប់ឆ្នោតរបស់ប្រជាជនព្រះអង្គបានចូលនិវត្តន៍ជាផ្លូវការ។
នៅឆ្នាំ ១៩៨៩ សម្តេចសង្ឃ ដាឡៃ ឡាម៉ា ទី១៤ បានទទួលរង្វាន់ណូបែលសន្តិភាព ដើម្បីជាកិត្តិយសដល់ការតស៊ូអហិង្សារបស់គាត់ ដើម្បីរំដោះទីបេ។ ព្រះអង្គតែងតែតស៊ូមតិលើគោលនយោបាយអហិង្សា សូម្បីតែប្រឈមមុខនឹងអំពើហឹង្សាខ្លាំង ដែលនាំឱ្យគាត់រស់នៅនិរទេសក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាជាច្រើនឆ្នាំ។ គួររំលឹកផងដែរថា ព្រះអង្គក៏បានក្លាយជាព្រះសង្ឃដំបូងបង្អស់ដែលបានទទួលរង្វាន់ណូបែលផងដែរ ដោយសារការចាប់អារម្មណ៍របស់ព្រះអង្គចំពោះបញ្ហាបរិស្ថានពិភពលោក
